Amonyum nitrat, dünyadaki en önemli gübrelerdendir. ( gübrelerle ilgili yazımız için tıklayabilirsiniz. )2005 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ nde üretilen (8 milyon ton) endüstriyel kimyasallar arasında on altıncı sırada yer almıştır. Ne yazık ki, amonyum nitrat aynı zamanda güçlü bir patlayıcıdır.
1947′ de Teksas’ ta gübre yüklü olan bir gemide patlama meydana geldi. Gübre kâğıt torbalar içindeydi ve gemide yangın çıktı. Daha sonra denizciler yangının sönmesi için kapıları kapattılar ancak patlama için gereken sıkıştırma ve ısı ortaya çıktığı için patlama gerçekleşti. Kazadan dolayı altı yüzü aşkın kişi öldü.
Amonyum nitrat içeren yeni felaketler, 1993 yılında New York’ taki Dünya Ticaret Merkezi’ nde ve 1995 yılında Oklahoma City’ deki Alfred P. Murrah binasında gerçekleşti.
Oda sıcaklığında güçlü bir oksitleyici ve stabil ( kararlı ) olan amonyum nitrat 250 ° C’ de aşağıdaki gibi ayrışmaya başlar.
NH4 N03 (g) = N2O (g) + 2H2O (g)
300 ° C’ de ise farklı gaz ürünleri ve daha fazla ısı üretir;
2NH4N03 (g) = 2N2 (g) + 4H2O (g) + O2 (g)
Ayrışan bileşiğin gramı başına yaklaşık 1.46 kJ ısı açığa çıkar.
Amonyum nitrat yakıt benzeri yanıcı bir malzemeyle birleştirildiğinde, açığa çıkan enerji neredeyse üç kat artar. Amonyum nitrat da bir patlayıcı oluşturmak için odun kömürü, flor, şeker, kükürt, rosin ve parafin ile karıştırılabilir. Patlamadan gelen yoğun sıcaklık, gazların hızla genişlemesine neden olur ve yollarındaki çoğu cismi yok eden şok dalgaları üretir.
Bu patlayıcı nitelikli amonyum nitrat yol, inşaat ve madencilikteki tüm ticari patlamaların yüzde 95′ inde kullanılmaktadır. Bununla birlikte, büyük miktarlarda amonyum nitratın ve patlayıcı gücü arttıran diğer maddelerin geniş ölçüde bulunması, bomba yapmaya çok eğilimli olan herkes için mümkün olmaktadır. Oklahoma City’ deki bir binayı yıkan bombanın, yaklaşık 1814 kg amonyum nitrat ve fuel oil içerdiği tahmin edilmektedir.
Peki teröristler tarafından amonyum nitrat kullanılması nasıl engellenir?
En mantıklı yaklaşım, bileşiğin patlayıcı madde olarak yeteneğini hassasiyetsizleştirmek veya etkisiz hale getirmektir ancak günümüze kadar gübre olarak degeri yüksek olna bir maddenin, gübre olarak değerini azaltmadan bunu yapmanın uygulanabilir bir yolunun bulunmadığı tespit edilmiştir.
Daha etkili bir yöntem her üretilen gübreye özel bir etiket ekleyerek amonyum nitrat gübresinin veya patlayıcısının kaynağını ve gittiği yerleri adım adım izlemektir. Birkaç Avrupa ülkesi ve ABD Kongresi böyle bir yasayı yürürlüğe koymuş ve amonyum nitratın etiketsiz olarak satılmasını yasaklamıştır.