Merhaba arkadaşlar, bir önceki yazımızda traktörlere giriş yapıp ana yapı elemanları hakkında bilgi vermiştim. Bugün ki yazımda yine traktör ana yapı elemanlarına hakkında bilgi vermeye devam edeceğim başlıktan da anlaşılacağı üzere bugün traktörün aktarma organları(vites kutusu,diferansiyel, son redüksiyon) hakkında bilgi vereceğim.
Aktarma Organları
Aktarma organları traktörün motoru kadar önem taşımaktadır. Traktörün çeşitli tarımsal işlere uyabilecek üniversal yapısında en fazla bunların etkinliği vardır.
Devir sayısı sınırlı olan traktör motorlarından elde olunan gücü, yürüme organlarına aktarılması için dört temel düzenlemeden yararlanılmaktadır.Bu güç iletme düzenleri,
- Mekanik,
- Hidrostatik,
- Hidrodinamik+Mekanik
- Elektrikli yapıda olabilmektedir.
Günümüze kadar, hemen hemen tüm tarım traktörlerinde aktarma organları, esas itibariyle mekanik yapılı olarak imal edilmektedir. Gelecekte, hidrolik ve elektrikli sistemlerin yerini alması beklenmektedir.Aktarma organları, çalışma hızının değiştirilmesini sağlayan vites kutusu, transmisyon oranını artırmak için kullanılan grup vites kutusu(ara şanzıman),dönüşleri sağlayan diferansiyel ve son redüksiyondan oluşmaktadır.
- Vites Kutusu, tarım traktörlerinde, en önemli sorunların başında, motor devrinin yürüme organlarına aktarılmasında devrin oldukça düşürülerek dönme momentinin yükseltilmesi gelmektedir.Aktarma organları tümüyle bunu sağlamaktadır. Tarımsal işlerin özellikleri genellikle düşük hızları gerektirmektedir. Traktör, işletmenin en önemli güç kaynağı olduğu için, değişik işlerin tümünü yapabilecek hız gruplarına sahip olmalıdır. Modern traktörlerde 0,3 km/h’den 30 km/h’ e kadar hızlar istenmektedir.Bu rakamlardan anlaşılacağı gibi, 1. vites ile son vites arasında 100 katlık fark vardır. Bu derece geniş olan hız aralığında, mümkün olduğu kadar çok vites bulunmalıdır.Traktörlerin iki ya da üç gruptan oluşan vites aracılığıyla amaca ulaşmaya çalışılmaktadır. Bu açıdan bakıldığında en uygun traktör, kademesiz olarak tüm hızları verebilendir. Motorda ölçülen 200 Nm’lik moment 100:1 transmisyon ile tekerlek aks milinden 20.000 Nm’ye dönüşmektedir. Bu sırada tekerlek aks mili devri 25 d/d’dır.
Tarımsal işler, hız gereksinimleri yönünden üç ana grup altında toplanmaktadır.
- 3 km/h’in altındaki(çok yavaş) hızlar: Kombine hasat makineleri,fideleme makineleri, bazım ekim, çapalama ve tekleme makineleri bu hızlarda çalışmaktadır.
- 3-12 km/h arasındaki (yavaş ve orta) hızlar: Tarımsal işlerin tüm ağırlığı bu gruptadır. Toprak işleme,ekim,bakım,mücadele ve hasat makinelerinin pek çoğu bu hız aralığında çalışmaktadır.
- 12 km/h’in üstündeki(yüksek) hızlar: Taşıma ve çok hafif tarımsal çalışmalar bu hızlarda yapılmaktadır.
*Çok düşük hızların elde edilmesinde, bazı çalışmalarda motor devrinin düşürülmesinden yararlanabilmektedir.Çeki gücünün hesaplanmasını sağlayan N=P.V bağıntısında, hız(V) ile güç(N) paralel bir şekilde düşmekte ve çeki kuvvetini veren P=N/V bağıntısında V düştükçe P artmaktadır. Şu halde, hafif işlerde motor devrini düşürerek iş yapmak olanak dahilindedir. Ne var ki, traktöre bağlı iş makinesi kuyruk milinden hareket alıyor ise, traktöre 540 d/d kuyruk mili devrini verecek vites sayısını artırmak gerekmektedir. Vites kutularında, vites değiştirme işlemi çeşitli sistemlerle sağlanmaktadır.Bunları şu şekilde sıralayabiliriz.
- Kayma dişli ile vites değiştirme,
- Ara parçalarla vites değiştirme,
- Kurt ağzı kavrama ile vites değiştirme,
- Tek yönlü kavrama ile vites değiştirme,
- Fren bandıyla vites değiştirme,
- Balatalı kavramayla vites değiştirme,
- Hidrolik kavramayla vites değiştirme,
- Manyetik kavramayla vites değiştirme
Hangi vites değiştirme sisteminin uygulanacağını fiyat ile taşıtın tipi belirlemektedir.Bunların yanında trafik emniyeti de önemli faktörlerden birdir. Tarım traktörlerinde kayma dişli ile ara parçalarla vites değiştirme çok yaygın olarak uygulanmaktadır. Diğer sistemleri ise, bazı firmalara son yıllarda özel amaçlar için kullanmaktadırlar.
Kayma dişli vites kutusu
Tarım traktörlerinde çok eskiden beri uygulanan sistemdir. Bu sistemde genellikle 3 ya da 4 ileri, 1 geri vites bulunmaktadır.Böyle bir vites kutusunun ana yapısı ve çalışma prensibi aşağıdaki şekilde görülmektedir.
Kayma dişli vites kutunda, traktör eksenine paralel olarak duran 3 ya da daha fazla mil üzerinde dişliler bulunmaktadır. Motordan gelen hareketin girişiyle, diferansiyele hareket çıkışı aynı doğrultudaki milden olabileceği gibi ayrı milden de olabilir. Mil aynı doğrultuda ise en büyük vites( burada 4. vites) iki milin direkt kavramasıyla sağlanmaktadır.
Kaynak: Prof. Dr. Ayten ONURBAŞ AVCIOĞLU
